دریاچه ارومیه

دریاچه ارومیه (نام قدیم: دریاچه رضاییه) بزرگترین سطح آبی کشور بوده که مابین دو استان آذربایجان غربی و شرقی قرار دارد . میانگین طول ان  بطور تقریب 140 کیلومتر و پهنای ان بین 16 الی 63 کیلومتر متغیر است . وسعت دریاچه بر اساس عکس های ماهوارهای در سال 1990 معادل 5263 کیلومتر مربع بر اورد شده است ،  اما مساحت متوسط دریاچه را در حدود 5500 کیلومتر مربع تخمین زده اند   .  عمق متوسط این دریاچه 4/5 متر و حداکثر عمق 13 متر در شمال دریاچه و حجم تقریبی آن 31 میلیارد متر مکعب می باشد .

این دریاچه در خطر خشک شدن کامل قراردارد و طی ۱۳ سال گذشته ۶ متر کاهش سطح داشته‌است. اختصاص ۹۰٪ منابع آبی منطقه به بخش کشاورزی، تبخیر زیاد در پی گرم شدن هوا و برداشت غیرمجاز از آب‌های زیرزمینی در پی حفر چاه از دلایل خشک شدن این دریاچه می‌باشند. کارشناسان ابراز داشته‌اند در صورت خشک شدن این دریاچه هوای معتدل منطقه تبدیل به هوای گرمسیری با بادهای نمکی خواهد شد و زیست محیط منطقه را تغییر خواهد داد. در اعتراض به خشک شدن دریاچه در فروردین سال ۱۳۹۰ اعتراضی صورت گرفت.

یکی از طرح‌هایی که برای نجات دریاچه ارومیه مطرح شده انتقال آب از نقاط دیگر به ویژه رود ارس است. به گفتهٔ نماینده ارومیه در مجلس نادر قاضی‌پور، تنها راه نجات دریاچه ارومیه آبهای رود ارس و شهرستان پیرانشهر است. اما این ایده با مخالفت‌هایی روبروست. روزنامه اقتصاد پویا در سرمقاله‌ای مقصر خشکیدن دریاچه ارومیه را مردم و نمایندگانی می‌داند که برای تأمین نیازهای کشاورزی و خانگی آذربایجان بارها خواستار انتقال آب رودخانه‌هایی که به دریاچه ارومیه می‌ریزند به نقاط دیگر شده‌اند و از حکومت درخواست داشتند تا آب این رودخانه‌ها برای تأمین نیاز باغ‌های مراغه و دیگر شهرهای استان استفاده شود و یا با فشار بسیار بر مسئولین طرح میان‌گذر دریاچه ارومیه را اجرایی کردند. بر اساس این نظریه برای نجات دریاچه ارومیه به جای خشکاندن ارس و از بین بردن زمین‌های بارور نقاط دیگر باید از مصرف آب کاسته و به وزارت نیرو اجازه داده شود تا آب رودخانه‌هایی را که به طور طبیعی به این دریاچه می‌ریخته‌اند دوباره به سوی آن رها کند.

در مرداد ماه سال ۱۳۹۰ مجلس شورای اسلامی با دو فوریّت طرح انتقال آب به دریاچه ارومیه موافقت نکرد، و این امر به احتمال زیاد به بحرانی‌تر شدن اوضاع دریاچه دامن خواهد زد، علاوه بر این پیش بینی می‌شود در صورت خشک شدن احتمالی دریاچه شاهد بارش باران نمک در بسیاری از استان‌های همجوار باشیم و در ادامه این امر منجر به آواره شدن ۱۳ میلیون نفر خواهد شد.

دریاچه ارومیه از دو محیط آبی و خشکی تشکیل شده است :

 1- محیط آبی 

 2- محیط خشکی

اهمیت و ارزش پارک ملی :

– ارزش حفاظتی به جهت داشتن انواع گونه های حیات وحش 

– ارزش حفاظتی به جهت داشتن انواع گونه های پوشش گیاهی در سطح جزایر 

–  ایجاد تعادل طبیعی در منطقه آذربایجان 

– ارزش توریستی ، تفریحی و اجتماعی 

– داشتن عناوینی بمانند : پارک ملی ، اندو ختگاه زیست سپهر و تالاب بین المللی 

– ارزش طبی ( لجن درمانی ) 

– ذخیره گاه زیست سپهر 

– تالاب بین المللی ( ثبت شده در کنوانسیون رامسر ) 

جزایر پارک ملی دریاچه ارومیه

پارک ملی دریاچه ارومیه شامل 102 جزیره بزرگ و کوچک می باشد که مهمترین آنها عبارتند از :

  جزیره کبودان ( قویون داغی ) با 3125 هکتار مساحت

 جزیره اشک با 1250 هکتار مساحت

 جزیره اسپیر با 1250 هکتار مساحت

 جزیره آرزو با 800 هکتار مساحت

 جزایر نهگانه ( محل تخمگذاری پرندگان)

مشخصات حوزه آبریز دریاچه ارومیه 

وسعت حوزه : 51876 کیلومتر مربع

عمده ترین اجزای تشکیل دهنده

تپه ها                               21 0/0

نواحی کوهستانی                38 0/0 

فلاتها و تراسهای فوقانی       2/11 0/0 

منابع آب دریاچه ارومیه

21 رودخانه دائمی و 7 رود خانه فصلی و 39 مسیل 

 چشمه های داخل دریاچه 

 بارشهای مستقیم باران و برف 

ویژگیهای زیستی دریاچه ارومیه

1- حوضه دریاچه ارومیه جزو تقسیم بندی های مرکز تنوع گیاهان WWF  و IUCN    قرار دارد .                

2- در حوضه اکولوژیکی دریاچه ارومیه 546 گونه گیاهی به ثبت رسیده است . 

جوامع گیاهی اصلی عبارتند از : 

گیاهان شور پسند  ( Halophytic   )

گیاهان شن پسند ( pseammaphytic  )

گیاهان خشکی زی ( Xerophytic )

گیاهان آب پسند ( Hydrophtic   )

3- دریاچه ارومیه شامل انبوه فراوانی از جلبک های سبز – آبی می باشد، تولید بالای این جلبکها اساس زنجیره غذایی را ایجاد مینماید . 

4- در حوزه اکولوژیکی دریاچه ارومیه ،27 گونه پستاندار ،  212 گونه پرنده ، 41 گونه خزنده ، 7 گونه دوزیست و 26 گونه ماهی وجود دارد . 

5- دریاچه ارومیه زیستگاه زمستان گذرانی گروههای بزرگی از مرغان آبزی  ( بویژه اردکها و مرغان دراز پا Waders ) می باشد . علاوه بر این بزرگترین کلنیهای تولید مثلی فلامینگو در ایران و همچنین پلیکان سفید را پذیرا می شود . 

6- دو نوع از پستانداران در معرض نابودی به جزایر پارک ملی دریاچه ارومیه معرفی و در آنجا جمعیت آنها افزایش یافت . این دو نوع پستاندار گوزن زرد ایرانی  Dama  mesopotamica و قوچ و میش ارمنی  Ovis  orientalis  gimelini  می باشد .  

7- مهمترین بی مهره آبزی دریاچه ارومیه  Artemia  urmiana  می باشد که یک گونه میگوی بومی آب شور است . این جانور از رده سخت پوستان بوده و تامین کننده غذای بسیاری از گونه های مهم پرندگان ( فلامینگو ) می باشد .

8- در دریاچه ارومیه تعداد زیادی زیستگاه های آبی و خشکی وجود دارد . 17 سایت بحرانی شامل خود دریاچه بعضی زیستگاه های خشکی مهم و تالابهای اطراف دریاچه به عنوان مهمترین نواحی جهت مدیریت حفاظتی و حمایتی مطرح شده اند .

گونه های در معرض تهدید پرندگان ثبت شده در حوزه اکولوژیکی دریاچه ارومیه(سال 1379 IUCN)

با کلان کوچک  –   اردک بلوطی  –  غاز پیشانی سفید کوچک  –   خروس کولی دشتی –  عروس غاز –  میش مرغ –  اردک مرمری –  متای پاسرخ –   اردک سرسفید –  دلیجه کوچک

نمایی ماهواره ای از خشک شدن تدریجی دریاچه ارومیه – سمت راست سال 1389 – سمت چپ سال 1382

اشتباه تاریخی مسئولان در مورد دریاچه ارومیه

هشت سال پیش که دولت های نهم و دهم روی کار آمد و کارگروه ویژه ای به ریاست معاون اول رئیس جمهوری وقت تشکیل شد انتظار می رفت گام های اساسی برای احیای دریاچه ارومیه برداشته شود اما متاسفانه هیچ کدام از طرح های علاج بخشی دولت نتیجه نداد و امروز وضعیت بحرانی تر از هشت سال قبل به نظر می رسد.

به گزارش مهر، خطر سونامی نمک، اجبار به کوچ اهالی منطقه شمالغرب به ویژه آذربایجان غربی در صورت ادامه روند فعلی، خشک شدن بیش از ۷۰ درصد از مساحت دریاچه ارومیه در حالی مطرح می شود که معاون امور عمرانی استاندار آذربایجان غربی در نشست خبری اخیر خود با صراحت کامل اعلام کرد: هیچ کدام از اقدامات و طرح های علاج بخشی در طول هشت سال اخیر منتج به نتیجه نشد و دریاچه ارومیه را نتوانستیم نجات دهیم.

این اظهار نظر در حالی به تایید استاندار آذربایجان غربی رسید که طی ماه های اخیر عده ای از نمایندگان مجلس و نیز مسئولان به دنبال استفاده های سیاسی و تبلیغاتی از این بحران زیست محیطی بوده و عده ای از نمایندگان منطقه نیز به اسم دریاچه ارومیه طرح هایی برای توسعه صنعت و آب شرب استان خود در مجلس به تصویب می رسانند.

۱۷ سال از اولین هشدارهای زیست محیطی مبنی بر خشک شدن دریاچه ارومیه می گذرد طرح ها و اعتبارات متعددی از جمله بارورسازی ابرها، اصلاح الگوی کشت، توقف سد سازی در منطقه، انتقال آب بین حوضه ای و… مطرح و هزینه شده اما جای تاسف است با گذشت این همه سال امروز از شکست این طرح ها سخن به میان آوریم. جای تاسف است به نقطه اول هشت سال گذشته برگردیم و بگوییم طرح های علاج بخشی مصوب دولت های نهم و دهم نتیجه نداده و باید کلیه طرح ها بازنگری شود، جای تاسف است بگویم دچار اشتباه تاریخی شده ایم جای تاسف است اعتراف کنیم آذربایجان غربی جلوی برخی از نمایندگان مجلس منطقه که از دریاچه استفاده سیاسی و تبلیغاتی می کنند کم آورده است.

در مورد دریاچه ارومیه دچار اشتباه استراتژیک و تاریخی شدیم

معاون امور عمرانی استاندار آذربایجان غربی در خصوص اقدامات صورت گرفته برای احیای دریاچه ارومیه در نشست خبری اخیر خود گفت: در طول سالهای گذشته اقدامات متعددی از جمله انتقال بین حوضه ای، اصلاح الگوی کشت و… در مورد احیای دریاچه ارومیه انجام گرفته اما این اقدامات با وجود همه امکانات صرف شده منتج به نتیجه و نجات دریاچه نشد. سید جواد محمودی ادامه داد: فکر می کردیم با بارور سازی ابرها به روش یونزاسیون با هواپیما ۱۵ الی ۲۰ درصد در منطقه افزایش بارش خواهیم داشت هر چند شاهد افزایش میزان بارش ها بودیم اما متخصصان امر هرگز نتوانستند با قطعیت اعلام کنند که این امر در پی بارور سازی ابرها بود یا نه.

وی در ادامه از کاهش میزان حق آبه ورودی به دریاچه ارومیه طی سالجاری خبر داد و اعلام کرد: میزان ورودی آب در سال گذشته به این دریاچه یک میلیارد و ۶۷۰ میلیون متر مکعب بود متاسفانه در سال جاری این میزان به یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون متر مکعب کاهش یافته است. محمودی با بیان اینکه در مورد دریاچه ارومیه دچار اشتباه استراتژیک شدیم گفت: بحث انتقال آب از ارس به دریاچه توسط نمایندگان مجلس زمانی مطرح و در لایحه بودجه آمد که ما هنوز نتوانسته ایم با اعتبارات کم طرح انتقال آب از رودخانه زاب که نیازمند ۶۰۰ الی ۷۰۰ میلیار تومان اعتبار نیاز داشت و تا ۶۰۰ میلیون مترمکعب آب به دریاچه منتقل می شد اما ۱۰ درصد اعتبارات آن تخصیص یافت را اجرا کنیم چطور می توانیم پروژه ای به مبلغ دو هزار میلیارد ریال را اجراکنیم.

معاون امور عمرانی استاندار آذربایجان غربی افزود: در حالی که پروژه دو هزار میلیارد ریالی احیای دریاچه ارومیه معلوم نشد با لابی سنگین نمایندگان در مجلس به کجا رسید، استان آذربایجان شرقی توانست در قالب این طرح انتقال ۱۵۰ میلیون مترمکعب از ارس را به اسم دریاچه ارومیه برای شرب و صنعت خود بگیرد. وی اضافه کرد: برای جبران این اشتباه های تاریخی معتقدم باید عزم ملی و توجه ویژه مسئولان طرح های احیای دریاچه ارومیه جمع بندی و بازنگری شود.

دریاچه ارومیه باید فاز بندی بعد احیا شود

معاون امور عمرانی استاندار آذربایجان غربی در ادامه با تاکید بر اینکه معتقد به احیای دریاچه ارومیه به شکل فاز بندی هستم گفت: اگر دریاچه ارومیه فاز بندی نشود نمی توان همه دریاچه را احیا کرد. محمودی ادامه داد: احیاء فاز بندی شده دریاچه ارومیه می تواند گره گشای مسئله این دریاچه باشد. در زمینه نجات دریاچه ارومیه میزان ۴ هزار میلیارد تومان پروژه برای این دریاچه احصا شده است. استاندار آذربایجان غربی با اشاره به اولویت دولت یازدهم در خصوص احیای دریاچه ارومیه گفت: این جای امیدواری و قدردانی دارد که دکتر روحانی، رئیس محترم جمهوری در اولین جلسه هیئت دولت، بحث نجات دریاچه ارومیه را مطرح کرد و برای احیای آن، دستور به ایجاد یک کارگروه ویژه داده‌اند.

وحید جلال زاده در نشست خبری اخیر خود افزود: طی نامه ای خواستار تشکیل جلسه شورای عالی آب به ریاست شخص رئیس جمهور و بحث و تصمیم گیری در خصوص دریاچه ارومیه شدم که امیدواریم رئیس جمهور شخصا این موضوع را پیگیری کنند تا وزارتخانه ها و دستگاه های مربوطه برای حل معضل دریاچه ارومیه عزم جدی تری داشته باشند. وی خطاب به رسانه ها نیز گفت: از رسانه های استان انتظار می‌رود که در راستای تمرکز اراده و یکپارچه کردن مدیریت برای حل معضل دریاچه ارومیه توسط شخص رئیس جمهور کمک کنند تا شاهد یک اتفاق خوب در این زمینه باشیم. استاندار آذربایجان غربی با اشاره به اجرای طرح انتقال بین حوضه ای گفت: انتقال آب از جنوب استان به دریاچه ارومیه از ۷۰ درصد پیشرفت فیزیکی برخوردار است.

دریاچه ارومیه نباید به یک موضوع سیاسی تبدیل شود

نماینده مردم ارومیه در مجلس شورای اسلامی نیز در نشست خبری با انتقاد از بی توجهی مسئولان به ویژه آذربایجان غربی به طرح های احیای دریاچه ارومیه گفت: موضوع دریاچه ارومیه یک مسئله اجتماعی و زیست محیطی است، نباید به یک موضوع سیاسی تبدیل شود. نادر قاضی پور با اشاره به عواقب زیست محیطی خشک شدن کامل دریاچه ارومیه برای منطقه اظهارداشت: خشک شدن دریاچه ارومیه به معنی اتفاق افتادن سه میلیون نفر کوچ اجباری است که هزینه های چندین هزار میلیارد تومانی را برای کشور در پی خواهد داشت.

وی ابعاد فاجعه بار خشک شدن دریاچه ارومیه را نه برای ایران بلکه برای منطقه بسیار وسیع، خطرناک و غیر قابل جبران دانست و افزود: نجات دریاچه تنها وظیفه مسئولان استان های آذربایجان و ایران نیست بلکه استان های هم جوار، کشورهای همسایه و سازمان های بین المللی نیز باید در احیای دریاچه ارومیه دولت ایران را یاری دهند. نماینده مردم ارومیه در مجلس شورای اسلامی در عین حال از ناقص خریداری شدن دستگاه های مرتبط با بارور سازی ابرها نیز خبر داد و گفت: اداره محیط زیست در این باره مسئولیت دارد اما گویا جسارت بیان این حقیقت را ندارد که دستگاه ها را ناقص خریده است