قبل
از اختراع رسمی ورزش بسکتبال ، ورزشهایی بوده اند که شباهت زیادی به
بسکتبال داشته اند. در قرن دهم قبل از میلاد ، نوعی بازی به نام
’’پوک-تا-پوک‘‘ در قبایل اولمک مکزیک رواج داشت که در آن از حلقه و توپی
شبیه بازی بسکتبال امروزی استفاده می شد. ’’پوک-تا-پوک‘‘ بعنوان یک جشن
مذهبی شناخته می شد. توپ بازی ، از برگ و ساقه گیاهان مقدس ساخته شده بود و
حفره هایی به منزله سبد وجود داشت و در اطراف زمین ، مجسمه خدایان آن زمان
تعبیه شده بود.
در
قرن شانزدهم نوعی بازی شبیه به بسکتبال به نام ’’اولامالیتزلی‘‘ در میان
آزتکهای مکزیک رایج بود. در این بازی ، بازیکنان تلاش می کردند توپ لاستیکی
توپری را وارد یک حلقه سنگی نمایند و بازیکن برنده می توانست تمام لباسهای
تماشاچیان را تصاحب کند و کاپیتان تیم مغلوب اعدام می گردید.
در
سال 1891 میلادی (1270 هجری شمسی) یک آموزگار ورزش بسکتبال را ابداع کرد.
این استاد ورزش ، آقای دکتر ’’جیمز نیسمیت‘‘ از ایالت ماساچوست آمریکا بود.
او برای نخستین بار ، ورزش بسکتبال را در استادیوم ’’اسپرینگ فیلد‘‘ به
نمایش درآورد. چون در فصول سرما برنامه ای برای آماده نگهداشتن بازیکنان
رشته های بیسبال و فوتبال آمریکایی وجود نداشت ، نیاز به یک ورزش سالنی که
بتواند با حداقل امکانات و کمترین خطر ، بدن بازیکنان این دو رشته را درفرم
دلخواه نگه دارد ، جیمز نیسمیت را به ابداع این رشته ورزشی واداشت. در
ابتدا بجای حلقه از سبدهای مخصوص میوه استفاده می شد که شباهت زیادی به
زنبیل داشتند. علت نامگذاری ’’BASKET BALL‘‘
نیز از همین جاست. چون ته سبدها بسته بود ، هربار که توپ وارد سبد می شد
با استفاده از نردبان توپ را که در واقع لاستیک داخلی توپ فوتبال بود ، از
سبد خارج می کردند. بعدها شکل سبد و توپ تکامل یافت و به شکل کنونی درآمد.
در ابتدا بعد از هربار گل شدن ، توپ از نیمه زمین به جریان می افتاد. امروز
بخاطر صرفه جویی در وقت ، بازی از زیر سبد ادامه می یابد. در ابتدا تعداد
بازیکنان هر تیم نامحدود بود. بعدها هر تیم می توانست از 3 تا 40 نفر
بازیکن تشکیل شود. بعد از مدتی ، تعداد بازیکنان هر تیم به 9 نفر و سپس 7
نفر و بالاخره در سال 1897 به 5 نفر رسید. در هنگام خطا ، هرکدام از
بازیکنان می توانستند پرتاب آزاد را انجام دهند. اما امروزه هر بازیکن ،
تنها می تواند از پرتاب آزاد مربوط به خود استفاده نماید.
در
ابتدا بازیکنان بلند قد زیر سبد می ایستادند تا توپ را وارد سبد کنند.
بعدها برای جلوگیری از این موضوع ’’قانون سه ثانیه‘‘ وضع شد. در ابتدا هر
بازیکن بدون آنکه حق دویدن داشته باشد ، می توانست یکبار توپ را به زمین
بزند. بعدها این تعداد به 2 و 3 رسید و سپس نامحدود گردید. درعوض ، قانون
رانینگ(Running) و سپس دوبل (Double) وضع شد.
در
آغاز هیچ بازیکنی ، جایگزین بازیکن دیگری که از زمین خارج شده بود نمی شد.
ولی بعدها این قانون تغییر کرد و در عوض تعداد خطاهایی که موجب اخراج
بازیکن می شد از 2 به 5 افزایش یافت. امروزه چهار خطا از هر تیم موجب پرتاب
آزاد تیم مقابل می گردد. در ابتدا ، بازی از دو نیمه 15 دقیقه ای تشکیل می
شد. بعدها این زمان به 20 دقیقه برای هر نیمه و 15 دقیقه استراحت بین دو
نیمه افزایش یافت. هم اکنون بازی از چهار پریود (دوره) 10 دقیقه ای تشکیل
می شود که زمان استراحت بین پریود اول و دوم 2 دقیقه ، زمان استراحت بین
پریود دوم و سوم 15 دقیقه و زمان استراحت بین پریود سوم و چهارم هم 2 دقیقه
است. همچنین در قوانین پیشین ، هر تیم می توانست از آغاز تا پایان بازی ،
توپ را در زمین خود نگه دارد. برای جلوگیری از این وضعیت ، در سال 1936 ،
قانون 10 ثانیه وضع گردید. امروز این زمان به هشت ثانیه کاهش یافته است. در
ابتدا بازیکنان تنها با یک دست دریبل می کردند و دریبل کننده مجاز به شوت
کردن نبود. این قانون ، بعدها بصورت فعلی اصلاح گردید.
اولین
مسابقه بین دو تیم در سال 1892 اجرا شد. رهبری یکی از تیم ها را ’’جیمز
نیسمیت‘‘ و دیگری را ’’آمرس آلونر واستگ‘‘ بعهده داشت. پس از این مسابقه ،
محبوبیت بسکتبال در بین جوانان بیشتر شد. در سال 1891 اولین تیم بانوان
تشکیل گردید و قوانین بسکتبال بانوان در سال 1899 میلادی منتشر گردید
این
ورزش در آغاز با سرعت کم و به کندی انجام می شد. زمین بازی نیز در ابتدا
به سه قسمت تقسیم می شد و فعالیت بازیکنان هر ناحیه ، تنها در محدوده مربوط
به خود مجاز بود. بعدها که بازی سرعت بیشتری یافت ، زمین بازی نیز به دو
قسمت تقسیم شد. شوت جفت نخستین بار در سال 1930 به نمایش درآمد. این نوع
شوت را ’’هنگ لویی ستی‘‘ دانشجوی دانشگاه استانفورد آمریکا در ایالت
کالیفرنیا ابداع نموده بود. این ابتکار جذابیت بسکتبال را نزد جوانان
افزایش داد.
در سال 1932 فدراسیون آماتوری بسکتبال (FIBA)
در ژنو با نمایندگی چند کشور تشکیل شد. از آن پس بسکتبال به رشته های
ورزشی المپیک پیوست. اولین دوره مسابقات در سال 1936 در المپیک برلین ، با
شرکت 21 تیم برگزار شد.
سال
ورود بسکتبال به کشور ما 1901 میلادی برابر با 1280 هجری شمسی نوشته است .
اما آنچه مسلم است اینکه اولین نشانه های ورود بسکتبال به ایران در سالهای
1310و 1311 دیده شده که آن هم توسط کارکنان سفارتانه های خارجی در ایران
بوده است .
در سال 1314 یک مربی ورزش به نام فریدون شریف زاده ورزش بسکتبال را به دانش
آموزان دبیرستان البرز تهران معرفی و پایه گزاری کرد و کم کم دیگر مربیان
ورزش به گسترش و آموزش این رشته پرداختند . در سال 1324 فدراسیون بسکتبال ایران تشکیل شد و نخستین حضور بسکتبال ایران در میدانهای بین المللی در بازیهای المپیک لندن 1948 بود
